W roku szkolnym 2011/2012 zostanie przeprowadzona XXV Olimpiada Wiedzy Ekonomicznej. Hasło przewodnie bieżącej edycji brzmi „W poszukiwaniu nowego ładu ekonomicznego".

Inspiracją dla tej edycji Olimpiady Wiedzy Ekonomicznej stał się ostatni głęboki kryzys finansowy i gospodarczy, który wykazał wiele słabości w funkcjonowaniu współczesnego systemu ekonomicznego. Skutki kryzysu są dotkliwe dla społeczeństw wielu krajów. Panuje zgodność, że przyczyny kryzysu tkwią w nieracjonalnych zachowaniach podmiotów systemu ekonomicznego, zwłaszcza podmiotów sektora finansowego. Stąd też rządy wielu krajów, ugrupowania gospodarcze podjęły intensywne działania w celu ograniczenia ryzyka ponownego kryzysu. W ośrodkach naukowych trwają badania nad przyczynami obecnego kryzysu systemowego oraz kierunkami zmian w modelu ekonomicznym.

 W debacie nad nowym ułożeniem stosunków ekonomicznych respektowane są zasady wolności gospodarczej i konkurencji, jako wartości nadrzędne warunkujące rozwój przedsiębiorczości, innowacyjności gospodarki, stanowiące źródło ogólnego postępu społecznego. Jednakże zauważa się także, że idea wolności gospodarczej jest nadużywana, a mechanizm rynkowy w niektórych obszarach systemu ekonomicznego okazuje się zawodny. Fundamentem klasycznego modelu gospodarki kapitalistycznej była prywatna własność. We współczesnej gospodarce postępuje rozproszenie własności, a właściciele kapitału stają się coraz bardziej anonimowi. Sytuacja taka doprowadziła do erozji ładu korporacyjnego, zwłaszcza w podmiotach sektora finansowego. Erozja ta polegała na osłabieniu praw właścicielskich i wzroście pozycji decyzyjnej menedżerów, którzy coraz częściej realizują własne cele (w postaci np. wysokich wynagrodzeń i premii), które na ogół sprzeczne są z interesami właścicieli. Zjawisko to określane w literaturze jako pokusa nadużycia (moral hazard) stało się możliwe w wyniku słabnącej kontroli właścicielskiej nad ryzykownymi decyzjami menedżerów.

Realizowanym w ostatnich latach hasłom poszerzania wolności gospodarczej i wzrostu efektywności alokacji kapitału przez rynki finansowe towarzyszyło zjawisko deregulacji finansowej. Sprzyjało to osłabieniu kontroli państwa nad zachowaniami menedżerów instytucji finansowych. Jednocześnie wprowadzane przez menedżerów różne innowacje i „wynalazki finansowe" doprowadziły do osłabiania związków sfery finansowej ze sferą realną gospodarki, co określa się mianem finansjalizacji gospodarki. O skali tego zjawiska świadczy fakt, że w szczytowej fazie kryzysu finansowego wartość aktywów finansowych przekraczała czterokrotnie wartość wytwarzanego przez gospodarkę światową produktu. Tak głęboka nierównowaga między aktywami finansowymi a aktywami rzeczowymi, które stanowią zabezpieczenie ekonomiczne współczesnego pieniądza, była zasadniczym przejawem kryzysu. Następnie, na skutek zaburzeń na rynkach finansowych w okresie kryzysu, wartość aktywów finansowych dramatycznie spadła. Okazało się, że właściciele kapitału finansowego byli posiadaczami wirtualnego kapitału, a więc de facto „właścicielami" potężnych strat (kapitału ujemnego).

Zaburzenia w sferze finansów wpłynęły negatywnie na sferę realną gospodarki, a więc na spadek produkcji, wzrost bezrobocia, spadek konsumpcji i spadek inwestycji rzeczowych. Wobec tych negatywnych zjawisk w sferze realnej, przy newralgicznej pozycji banków i instytucji finansowych we współczesnych systemach ekonomicznych, rządy wielu państw wraz z bankami centralnymi zmuszone zostały do podjęcia działań ratunkowych wobec sektora finansowego. Następstwem tych wielce kontrowersyjnych działań jest uspołecznienie (nacjonalizacja) prywatnych długów (strat), co narusza fundamenty gospodarki rynkowej.

Skutkiem akcji ratunkowej podjętej przez rządy poszczególnych państw jest pogłębiająca się nierównowaga finansów publicznych przejawiająca się wysokimi deficytami budżetowymi oraz lawinowo rosnącym w niektórych krajach długiem publicznym. Znaczna część krajów stanęła wobec groźby kolejnego kryzysu – tym razem kryzysu zadłużeniowego. Jego konsekwencje ponoszą nie menedżerowie i spekulanci, lecz całe społeczeństwo. Dokonuje się to albo przez radykalne cięcia wydatków publicznych, albo w drodze podniesienia podatków. Takie działania rządów wielu krajów spotykają się niekiedy z ostrą reakcją społeczeństw w postaci niepokojów społecznych, protestów i strajków. Wzrastający poziom wiedzy ekonomicznej społeczeństwa, czemu sprzyja ogromny postęp w obiegu informacji, powoduje, że ludzie coraz lepiej rozumieją zależności przyczynowo-skutkowe między zjawiskami ekonomicznymi. Fakty te muszą być uwzględniane przy poszukiwaniu nowego ładu ekonomicznego.

Niezależnie od kryzysu, strukturalna długookresowa nierównowaga w finansach publicznych skłoniła wiele krajów do rewizji strategii podatkowej polegającej na systematycznej obniżce podatków, czego skutkiem są wspomniane deficyty i wzrost długu publicznego oraz wysokie koszty jego obsługi. Wyzwaniem dla wielu państw i międzynarodowych ugrupowań oraz organizacji gospodarczych jest ograniczenie legalnego (np. poprzez ceny transferowe) i nielegalnego unikania i ucieczki przed opodatkowaniem. Przedmiotem zainteresowania stały się tzw. raje podatkowe, których istnienie osłabia siłę finansową wielu państw. W dziedzinie tej konieczna jest współpraca międzynarodowa,co w sposób ewidentny unaocznił kryzys w finansach publicznych.

Kryzys współczesnego modelu ekonomicznego pojawił się w nowych jakościowo warunkach prowadzenia działalności gospodarczej. Rewolucja informacyjna zmienia sposób funkcjonowania przedsiębiorstw. Konkurencyjność firm zależy w dużej mierze od szybkości adaptacji do zmieniającego się otoczenia, a także od umiejętności wykorzystania nowoczesnych technologii w procesach gospodarczych. Globalny outsourcing, handel elektroniczny oraz wykorzystanie w coraz szerszym zakresie urządzeń mobilnych tworzą zarówno nowe metody produkcji i wymiany handlowej, jak również stanowiska pracy. Daje to szansę dla wzrostu konkurencyjności i efektywności gospodarowania, odnoszenia korzyści wynikających ze społecznego podziału pracy oraz specjalizacji produkcji. Jednakże powstają również zagrożenia wynikające z nieuczciwej konkurencji, obniżenia jakości produkowanych towarów i stosowania dumpingu płacowego i socjalnego.

W działalności banków i instytucji finansowych pojawiły się nieograniczone wręcz możliwości swobodnego przepływu kapitału, w tym kapitału spekulacyjnego, którego przepływ może prowadzić do destabilizacji rynku finansowego i gospodarki nie tylko jednego kraju, ale także całych regionów (grupy krajów). Stąd wielkim wyzwaniem polityki gospodarczej jest rozciągnięcie kontroli nad rynkami finansowymi. W tym obszarze podejmowane są wysiłki, czego przykładem jest próba stworzenia ponadnarodowego nadzoru finansowego w Unii Europejskiej.

Nierówne możliwości rozwojowe regionów świata, poszczególnych krajów, grup społecznych czy jednostek sprzyjają narastaniu wielu negatywnych zjawisk, jak chociażby wzrost niepewności i obniżenie się poczucia bezpieczeństwa ekonomicznego. Coraz bardziej oddalające się bieguny bogactwa i nędzy są źródłem napięć społecznych. Skutkiem tego jest m.in. emigracja zarobkowa z krajów ubogich do krajów bogatych, co również stanowi wyzwanie dla systemu ekonomicznego.

Charakterystyczny dla współczesnego świata stan nierównowagi w wielu dziedzinach został pogłębiony. Konieczne jest zatem poszukiwanie rozwiązań i regulacji gospodarczych, umożliwiających ograniczenie ryzyka występowania zjawisk kryzysowych i efektywne im przeciwdziałanie. Działania te powinny stabilizować nie tylko gospodarki krajowe poszczególnych państw, ale również gospodarkę w skali globalnej. Jednak opracowanie globalnych regulacji jest trudne nie tylko z uwagi na brak odpowiednich instytucji, ale i rozbieżne interesy poszczególnych podmiotów je tworzących. Przykładem takich trudności mogą być podejmowane przez rządy próby ograniczenia premii i przywilejów menedżerów instytucji finansowych.

Przedstawiona powyżej niepełna – rzecz jasna – charakterystyka sytuacji prowadzi do wniosku, że system ekonomiczny powinien ewoluować w kierunku zgodnym ze zmianami charakterze cywilizacyjnym. W tym kontekście pojawiają się pytania i dylematy związane z nowym ładem (ustrojem) gospodarczym. Na razie pozostają one nierozstrzygnięte.Jednak burzliwość oraz złożoność współczesnych przemian w świecie skłania do opinii o nieuchronnym przewartościowaniu paradygmatu systemu ekonomicznego, w ramach którego wzrasta rola instytucji w stosunku do rynków, zwłaszcza finansowych. Nowy ład ekonomiczny, jako całość, musi w równym stopniu uwzględniać aspekty ekonomiczne, społeczne i ekologiczne. W perspektywie będzie to sprzyjać łagodzeniu dysproporcji gospodarczych i napięć społecznych.

Pytania o charakterze ogólnym w części pisemnej Olimpiady Wiedzy Ekonomicznej będą koncentrować się wokół problematyki związanej z hasłem jej XXV edycji zgodnie z zarysem problematyki przedstawionym powyżej.

Pytania testowe i zadania będą natomiast odzwierciedlać całą problematykę zawartą w programie Olimpiady Wiedzy Ekonomicznej, z uwzględnieniem zagadnień przedstawionych w literaturze zalecanej w przygotowaniach do Olimpiady.

Olimpiada Wiedzy Ekonomicznej ma charakter trzystopniowych zawodów, przy czym zawody I i II stopnia (szkolne i okręgowe) zostaną przeprowadzone w formie pisemnej, natomiast zawody III stopnia (centralne) zarówno w formie pisemnej, jak i ustnej. Struktura pytań oraz punktacja odpowiedzi w zawodach poszczególnych stopni Olimpiady znajduje się tutaj.

Termin przyjmowania zgłoszeń udziału szkół w XXV Olimpiadzie Wiedzy Ekonomicznej upływa 30 września 2011 r.